Inleiding; In de markt is er nogal wat verwarring over de term lasinspectie. Wat houdt dit in en wie mag het uitvoeren. Men heeft het vaak over een lasinspecteur, terwijl men diegene bedoelt die het NDO (niet destructief onderzoek) uitvoert. Of er wordt gedacht dat de lasinspecteur ook alle NDO-onderzoeken uitvoert. Deze verwarring is te begrijpen maar in de praktijk zijn het vaak verschillende personen die achter deze activiteiten schuilgaan. In dit artikel wordt ingegaan op de lasinspectie, de lasinspecteur, de lascoördinator, de NDO-er, normen en opleidingen.
Eisen aan de laskwaliteit; Door een veranderende markt komt er steeds meer vraag naar inspecties van lasverbindingen. De inspecties komen voort uit een aantal productstandaards (toepassingsnormen) en wetgeving zoals bijvoorbeeld de EN 1090-2, EN-ISO 3834-2, EN 15085-5, EN 13445-4 of van klanten die specifieke eisen stellen. Hiermee worden er eisen gesteld aan de laskwaliteit en daarmee ook eisen aan de lasinspectie, de omvang, de opleiding van de inspecteur, de rapportage, enz.
Lasinspectie; Lasinspectie is het beoordelen van overeenstemming van lastechnische zaken door observatie en beoordeling en daar waar nodig ook door meting en beproeving. Het vormt een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden dat valt onder de taken en verantwoordelijkheden van de lascoördinatie. Is het laswerk omvangrijk of complex dan worden de taken verdeeld onder meerdere medewerkers. Naast de lascoördinator komen er dan taken te liggen bij bijvoorbeeld de visueel onderzoeker, de kwaliteitsdienstmedewerkers of bij extern personeel. Wie welke werkzaamheden uitvoert is uiteindelijk een verantwoordelijkheid van de fabrikant. Een veel toegepaste rolverdeling wordt in de volgende alinea’s verduidelijkt.
Lascoördinator; De lascoördinator houdt zich voornamelijk bezig met de begeleiding het laswerk door middel van het (laten) opstellen van lasmethodebeschrijvingen. Hij draagt er zorg voor dat de juiste condities aanwezig zijn voor het leggen van goede lassen. Hij richt zich op de inspecties voor- en tijdens het lassen, zoals het controleren van de lasvooropeningen, lasparametercontroles enz., en de inzet van lassers binnen de geldigheidsgebieden. Hij kan in het bezit zijn van een VT(w) certificaat waardoor hij ook het visueel (las)onderzoek na het lassen uitvoert.
Lasinspecteur/Kwaliteitsdienstmedewerker; De lasinspecteur kan intern of ingehuurd zijn en houdt zich bezig met het inspecteren en bewaken van diverse lastechnische aspecten die aan bod komen tijdens een project; vanaf de contractfase tot en met de oplevering. Met name gaat de aandacht uit naar documentbeoordeling en niet-destructief en destructief onderzoek van lassen. Documenten moeten worden beoordeeld en gecontroleerd zoals bijvoorbeeld materiaalcertificaten, las- en NDO-plannen, lasmethodekwalificaties, lasmethodebeschrijvingen, lasserkwalificaties, inspectie en testplannen (ITP) etc. Ook heeft de lasinspecteur een sturende rol in alle inspecties die gedaan moeten worden. Hij zorgt ervoor dat alle stappen van het ITP worden afgehandeld. Vaak controleert hij dan ook het werk van de lascoördinator. Deze inspecties gaan uiteraard veel verder dan alleen het visueel onderzoeken van een las.
Opleidingen; Bij projecten met laswerk van beperkte omvang worden de inspectietaken, op aanvullend NDO na, vaak alleen door de lascoördinator uitgevoerd. De bekende IIW-opleidingen IWP, IWS, IWT, IWE en voor de staalbouw de EWCP-opleidingen bieden hiervoor een goede basis. In alle andere gevallen is een gerichte aanvulling beschikbaar waarin de voorgaand beschreven werkzaamheden voor lasinspectie worden behandeld. Deze IIW-opleiding wordt beschreven in IWIP (International Welding Inspection Personnel) IAB-041r5-19 en kent 3 niveaus:
- IWI-B Basic niveau
- Vereiste vooropleiding is IWP met ca. 55 opleidingsuren
- IWI-S Standard niveau
- Vereiste vooropleiding is IWS met ca. 98 opleidingsuren
- IWI-C Comprehensive niveau
- Vereiste vooropleiding is IWT of IWE met ca. 130 opleidingsuren
Voor deze opleidingen is een gedegen lastechnisch vooropleiding in de vorm van de bekende IIW opleidingen nodig alvorens men een lasinspectie opleiding kan gaan volgen. Alle aspecten van het beheren en uitvoeren van lasinspectie inclusief het visueel onderzoek komen aan de orde en worden geëxamineerd. Bij voldoende resultaat resulteert dit in een internationaal IWI-diploma. Bezitters van dit diploma kunnen via het NIL hun vakbekwaamheid laten certificeren.
Inspecteurs en onderzoekers; Binnen de sector spreken we over inspecteurs en onderzoekers. Vaak ontstaat er verwarring over de rol van deze functies. Voor de duidelijkheid, een inspecteur is iemand die controleert of het onderzoek wel volgens de juiste norm is uitgevoerd, onafhankelijk van de uitkomst van het onderzoek. Hierbij kunnen zaken aan de orde komen zoals; is de onderzoeker wel geschikt voor zijn werk, is zijn gezichtsvermogen wel getoetst, gebruikt hij wel de juiste apparatuur voor het onderzoek en dergelijke. Onderzoekers zijn personen die destructief of niet-destructief onderzoek aan een lassen uitvoeren en aangeven of iets binnen de aanvaarbaarheidsgrenzen valt. Bij lasonderzoek wordt dit vaak gerelateerd aan de aanvaarbaarheidsgrenzen van de EN-ISO 5817. Vaak worden onderzoekers ten onrechte inspecteurs genoemd.
Niet-destructief onderzoek (NDO); Het uitvoeren van het NDO vraagt specifieke kennis en ervaring van de onderzoeker. Dit wordt beschreven in de norm EN-ISO 9712, met als titel “Kwalificatie en certificatie van NDO-personeel”. Hier komen ook de verschillende niveaus (level 1, 2 en 3) uit voort. Fabrikanten maken op basis van de omvang en de gestelde eisen een afweging of het NDO in eigenbeheer uitgevoerd kan worden of dat het wordt uitbesteed. In de meeste gevallen leidt dit tot uitbesteding van het NDO. Een uitzondering hierop is het visueel onderzoek van het laswerk, dit wordt vaak door eigen personeel uitgevoerd. Om de kennis en vaardigheid hiervoor op te doen zijn er VTw (Visual Testing welds) opleidingen.
Visueel lasonderzoek VTw-2; Deze opleiding kan zonder de vooropleidingseisen worden gevolgd. De benodigde beknopte lastechnische kennis komt als onderdeel in de totale opleidingsduur van ca. 40 uur aan bod. In deze NDO-opleiding wordt de aankomend onderzoeker opgeleid voor het uitvoeren van visueel lasonderzoek van lassen volgens de EN-ISO 17637. Hierin worden de taken en verantwoordelijkheden van de visueel lasonderzoeker op een gestructureerde gepresenteerd. Vervolgens kan onderzoeker op basis van zijn bevindingen beoordelen of het laswerk acceptabel of niet acceptabel is volgens de geldende eisen. Als de opleiding en het examen volgens de eerdergenoemde EN-ISO 9712 worden verzorgd kan de visueel lasonderzoeker gecertificeerd worden met vermelding van het bijbehorend niveau. Met toenemende mate zie je in de markt dat er in contracten naar onafhankelijk visueel lasonderzoek of naar gecertificeerd visueel lasonderzoekers wordt gevraagd.
Visueel onderzoek VT-2; Deze opleiding kan ook zonder vooropleidingseisen worden gevolgd. De benodigde productkennis komt als onderdeel in de totale opleidingsduur van ca. 48 uur aan bod. In deze NDO-opleiding wordt de aankomend onderzoeker opgeleid voor het uitvoeren van visueel onderzoek aan o.a. gietstukken, smeedstukken, corrosie en lassenverbindingen volgens de NEN-EN 13018. De VT-opleiding omvat dus een breder opleidingsprogramma dan de VTw-opleiding. Als de opleiding en het examen volgens de eerdergenoemde EN-ISO 9712 worden verzorgd kan de visueel onderzoeker gecertificeerd worden met vermelding van het bijbehorend niveau en de productsector.
Samenvatting; Op de vraag wie is in uw bedrijf de lasinspecteur kunnen verschillende antwoorden worden gegeven. Het is denkbaar dat er meerder personen onder de titel “lasinspecteur” werken maar ook dat hun taken onderling verschillen. Doorvragen op basis van bovenstaande tekst is dan nodig en vraagt een goed onderscheid tussen inspecteurs en onderzoekers. Over lasinspectie en de lasinspecteur zijn de volgende conclusies te trekken.
Lasinspectie is een onderdeel van de lascoördinatie. Welke activiteiten (intern en extern) daaronder vallen wordt bepaald door de eigen kwaliteitscriteria, productstandaards, wetgeving, klanteisen end. De fabrikant is verantwoordelijk voor de benoeming van de lascoördinatoren, lasinspecteurs, kwaliteitsdienstmedewerkers, visueel of ander NDO-personeel. De genoemde opleidingen zijn in eerste instantie bedoelt om de benodigde inspectie- en onderzoekskennis op de juiste plaats te krijgen. Ook bieden zij de mogelijkheid om deskundig gediplomeerd, gekwalificeerd of gecertificeerd lasinspectie- en lasonderzoekspersoneel in te zetten.